Công dụng của hà thủ ô đỏ như thế nào mà nhiều người gọi nó với danh xưng “vị thuốc thần tiên”. Sự thật về những công dụng đó là gì, có đúng như lời đồn?
Nội Dung
1. Nhận biết hà thủ ô đỏ
Hà thủ ô có hai loại có thể gặp là hà thủ ô đỏ và hà thủ ô trắng. Hai loại này khá giống nhau nên cần biết cách nhận biết hà thủ ô đỏ để đạt được những công dụng của hà thủ ô đỏ.
Củ hà thủ ô đỏ được gọi với tên khoa học là Fallopia multiflora, họ rau răm Polygonaceae. Về tên thường gọi, hà thủ ô đỏ còn được gọi là giao đằng (ý nói cây dây leo, thân dây leo luôn luôn quấn vào nhau), hay dạ hợp (ý nói chúng thường quấn lấy nhau vào ban đêm).
Hà thủ ô đỏ thuộc nhóm cây dây leo, sống lâu năm. Thân củ cây hà thủ ô nhẵn, mặt ngoài thân có màu xanh tía, có vân và thường mọc xoắn vào nhau. Cây có rễ phình thành củ và củ hà thủ ô đỏ thường là bộ phận được sử dụng làm thuốc. Củ hà thủ ô đỏ thường có khối lượng từ 0,5kg đến 2kg.
Lá của cây hà thủ ô đỏ mọc so le với nhau, cuống lá dài, phiến lá hình tim hẹp, đầu lá thuôn nhọn, mép lá nguyên hoặc hơi lượn sóng. Cả hai mặt của lá hà thủ ô đỏ đều nhẵn và có màu xanh. Hoa của hà thủ ô nhỏ và có màu trắng, thường mọc thành cụm hay chùm phân nhánh.
Ở trên thế giới, có thể bắt gặp hà thủ ô đỏ mọc tự nhiên ở nhiều nước như Lào, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản,… Tại Việt Nam, cây hà thủ ô đỏ thường mọc hoang sơ ở các tỉnh miền núi phía Bắc, nơi có đồi núi cao như Hà Giang, Lai Châu, Sơn La, Lào Cai,…
Với công dụng của hà thủ ô đỏ mang lại đối với sức khỏe, ngày nay, hà thủ ô đỏ ngày càng được trồng nhiều hơn, các tỉnh trung du và miền núi phía Bắc cũng bắt đầu trồng loại cây này.
công dụng của hà thủ ô đỏ
2. Về thành phần của hà thủ ô đỏ
Thành phần tan trong nước của hà thủ ô đỏ có các dẫn chất stilben glycosid như rhaponticosid. Các Stilben trong hà thủ ô đỏ tạo ra công dụng của hà thủ ô đỏ trong bảo vệ gan, giảm mỡ máu.
Hai thành phần nổi bật khác của hà thủ ô đỏ là thành phần anthranoid với hàm lượng thấp như acid chrysophanic, emodin, physcion, chrysophanol anthron,… Đây là các thành phần có tác dụng làm tăng nhu động ruột, kích thích tiêu hóa và cải thiện dinh dưỡng, có lợi cho các trường hợp viêm đại tràng thể nhiệt và bị táo bón.
Thành phần tanin là thành phần mang lại vị chát cho hà thủ ô đỏ, có lợi trong các trường hợp viêm đại tràng thể hư hàn, đại tiện nát lỏng.
Một hợp chất khá quan trọng trong hà thủ ô đỏ là Lecithin mang đến công dụng của hà thủ ô đỏ trong bổ thần kinh, sinh huyết dịch, bổ tim
Ngoài ra, trong hà thủ ô đỏ còn chứa các chất đạm, chất béo, chất vô cơ, tinh bột và các chất tan trong nước khác.
3. Tại sao hà thủ ô đỏ phải chế biến mới dùng được
Vì trong hà thủ ô đỏ có hai thành phần anthranoid có tác dụng gây tăng nhu động ruột và gây tiêu chảy, thành phần tanin có tác dụng làm se ruột, gây táo bón. Hai thành phần luôn có tác dụng đối lập nhau, vì vậy, để sử dụng hà thủ ô đỏ được tốt, người ta phải chế biến hà thủ ô đỏ với nước vo gạo và đỗ đen vừa để loại bớt phần tanin, làm giảm tác dụng không mong muốn của hà thủ ô đỏ, vừa tăng tác dụng bổ dưỡng, tăng công dụng của hà thủ ô đỏ.
Hà thủ ô đỏ sau khi đào, chọn những củ có khối lượng từ 0,5kg trở lên rửa sạch và cắt thành từng khúc nhỏ. Đem hết các khúc hà thủ ô đỏ ngâm với nước vo gạo trong vòng 24 – 48 giờ, thỉnh thoảng khuấy đảo để loại bớt chất chát. Sau đó, đem rửa sạch và tiếp tục chế với đậu đen xanh lòng.
Có thể sử dụng nước sắc của đậu đen (tỷ lệ 1kg hà thủ ô đỏ tươi tương ứng với 100 – 200g đỗ đen xanh lòng) bằng cách mang lượng đậu đen này nấu nhừ vài lần, gạn lấy nước và cho nước này vào ninh với hà thủ ô.
Xếp các khúc hà thủ ô đỏ vào nồi, đổ ngập nước 2cm rồi tiến hành ninh. Thời gian ninh từ 48 – 72 giờ cho đến khi hà thủ ô đỏ chín ngậy và ít chát. Lấy hà thủ ô đỏ ra, bỏ lõi và thái lát mỏng. Lấy phần dịch nấu còn lại, tẩm nhiều lần, vừa tẩm vừa sấy đến khi hết phần nước ninh ở trên.
Cuối cùng thì đem miếng hà thủ ô đỏ chế sấy đến khô kiệt rồi bảo quản trong bao bì kín. Miếng hà thủ ô đỏ chế sẽ có màu nâu đen và mùi thơm đặc trưng, khi sử dụng thì nước có vị ngọt, hơi ngậy, hơi chát nhưng không còn đắng. Khi sử dụng có thể tiếp tục chế với đậu đen xanh lòng giúp tăng công dụng của hà thủ ô đỏ chế.
công dụng của hà thủ ô đỏ chế
4. Công dụng của hà thủ ô đỏ
Theo y học cổ truyền, hà thủ ô đỏ có vị đắng chát, tính ấm, quy kinh vào can, thận.
Tổng hợp công dụng của hà thủ ô đỏ từ y học cổ truyền và y học hiện đại nhận thấy [1,2]:
Sử dụng hà thủ ô đỏ giúp bổ máu, tăng số lượng hồng cầu, giảm nguy cơ nhồi máu não, bảo vệ cơ tim. Với hàm lượng chất chống oxy hóa cao, hà thủ ô đỏ hữu ích trong việc làm giảm lão hóa da, giúp da hồng hào săn chắc. Một nghiên cứu cũng đã được thực hiện nghiên cứu công dụng của hà thủ ô đỏ với làn da cho thấy hà thủ ô đỏ có tác dụng làm chậm quá trình lão hóa da [3].
Người xưa từng có câu thơ “Muốn cho xanh tóc đỏ da/ Rủ nhau lên núi tìm hà thủ ô”. Chỉ hai câu thơ đã nêu bật lên công dụng của hà thủ ô đỏ với tóc. Tóc bạc sớm nhiều khi mang đến cảm giác tự ti khi giao tiếp với người khác, ảnh hưởng đến cuộc sống, công việc. Sử dụng hà thủ ô đỏ giúp làm đen râu tóc với người bạc tóc sớm, giúp tóc đỡ khô và đỡ rụng.
Uống hà thủ ô đỏ hàng ngày giúp bổ thần kinh, an thần, ngủ tốt, ăn ngon.
Công dụng của hà thủ ô đỏ đối với gan là bổ gan, bảo vệ gan, chống tăng men gan.
Chống viêm cấp và mạn tính, thích hợp trong các trường hợp mụn nhọt, thấp chẩn, lở ngứa.
Hà thủ ô đỏ còn quy kinh vào thận nên dùng hà thủ ô đỏ đều đặn và đúng cách giúp bổ thận, mạnh gân xương, lợi tiểu.
Đối với phụ nữ, sử dụng hà thủ ô đỏ không chỉ có lợi cho da, tóc mà công dụng của hà thủ ô đỏ với phụ nữ còn thể hiện ở tăng trương lực cơ tử cung, tăng tiết sữa, kích thích nang trứng.
Thành phần anthranoid giúp hà thủ ô đỏ có tác dụng nhuận tràng, kích thích tiêu hóa và cải thiện dinh dưỡng.
Hà thủ ô đỏ đã được nghiên cứu chứng minh tác dụng giảm cholesterol toàn phần và triglycerid máu trong khi vẫn duy trì hàm lượng HDL [4], giúp dự phòng vữa xơ động mạch.
công dụng của hà thủ ô đỏ chế
Công dụng của hà thủ ô đỏ mang lại thực sử tuyệt vời xứng đáng là vị thuốc thần tiên. Hiểu về thành phần và cách chế biến hà thủ ô đỏ, sử dụng đúng cách giúp phát huy tối đa công dụng của loại dược liệu này. Mua hà thủ ô đỏ chế đạt chuẩn, liên hệ hotline 0246.291.8086.
Tài liệu tham khảo:
- Đỗ Tất Lợi (2004), Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, tr. 833-836.
- Viện Dược liệu (2006), Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, Vol. Tập 1, NXB Khoa học và kỹ thuật, tr.884-888.
- Liu X., Yang C., Deng Y., et al. (2021), Polygoni Multiflori Radix Preparat Delays Skin Aging by Inducing Mitophagy. 2021, pp. 5847153.
- Chan Y. C., Cheng F. C. and Wang M. F. (2002), Beneficial effects of different Polygonum multiflorum Thunb. extracts on memory and hippocampus morphology, J Nutr Sci Vitaminol (Tokyo). 48(6), pp. 491-7.
