Bạn biết đến hà thủ ô đỏ với tên gọi “vị thuốc thần tiên” nhưng những đặc điểm hà thủ ô đỏ về mặt thực vật, công dụng, cách sử dụng hợp lí như thế nào liệu bạn đã biết.
Nội Dung
1. Đặc điểm hà thủ ô đỏ về mặt thực vật
Hà thủ ô đỏ đem đến cái nhìn tò mò cho mọi người về loài thực vật này, đặc biệt sau khi biết đến câu chuyện sự tích về hà thủ ô đỏ. Đặc điểm hà thủ ô đỏ về mặt thực vật được mô tả như sau:
Hà thủ ô đỏ là một loài thực vật sống lâu năm, thuộc loại dây leo bằng thân quấn, thân mềm nhẵn màu xanh tía, thường mọc xoắn lại với nhau.
Lá hà thủ ô đỏ mọc so le, hai mặt nhẵn, gốc hình tim còn đầu thuôn nhọn. Cuống lá có phủ lông, bẹ chìa mỏng màu nâu nhạt.
Cụm hoa mọc thành chùy phân nhánh mọc ở nách lá hay đầu cành, dài hơn lá, lá bắc ngắn, hoa nhỏ nhiều, màu trắng, nhị hoa 8 thường dính vào gốc của bao hoa.
Quá 3 góc nhẵn bóng nằm trong bao hoa mà 3 mảnh ngoài phát triển thành những cánh rộng.
Đặc điểm hà thủ ô đỏ có rễ phình thành củ màu nâu đỏ. Mặt cắt củ hà thủ ô đỏ có màu hồng, có bột, có những vân nhìn giống như những đám mây. Củ hà thủ ô đỏ có vị đắng chát, hơi ngọt, tính ấm và đây là bộ phận chính được sử dụng của hà thủ ô đỏ.
Tại Việt Nam, hà thủ ô đỏ thường mọc tự nhiên ở những vùng có đồi núi cao trên 1000m như Hà Giang, Lai Châu, Sơn La, Lào Cai,…Thấy được những công dụng tuyệt vời hà thủ ô đỏ mang lại, một số tỉnh trung du miền núi phía Bắc bắt đầu trồng hà thủ ô đỏ.
Trên thế giới, hà thủ ô đỏ mọc tự nhiên ở các nước như Lào, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản [1].
Khác với các loại dược liệu khác, hà thủ ô khi được thu hoạch phải chế biến mới có thể sử dụng để hạn chế tác dụng không mong muốn đồng thời tăng tính bổ dưỡng của hà thủ ô.
Hà thủ ô đỏ thường được thu hoạch vào mùa đông khi thân cây lụi tàn hết, người dân sẽ đào lấy phần rễ củ, thường gọi là củ hà thủ ô với trọng lượng từ 0,5 kg đến 2 kg rồi tiến hành sơ chế và chế biến theo nhiều cách khác nhau.
2. Đặc điểm hà thủ ô đỏ về mặt thành phần hoạt chất chính
- Anthraglycosid trong hà thủ ô đỏ có tác dụng làm tăng nhu động ruột và dạ dày, kích thích tiêu hóa, kiện vị.
- Đặc điểm hà thủ ô đỏ có chất lecithin có tác dụng bổ thần kinh, có khả năng làm cho cholesterol trầm tích trong gan, làm giảm tác dụng xơ cứng động mạch, bổ tim.
- Stilbene trong hà thủ ô đỏ có tác dụng bảo vệ gan, giảm mỡ máu [1,2].
Hai thành phần có tác dụng đối lập nhau đều có mặt trong hà thủ ô đỏ là tanin (gây táo bón) và anthranoid (gây ỉa chảy). Vậy nên, nếu dùng hà thủ ô đỏ chưa chế biến có thể gặp các tác dụng không mong muốn này.
3. Đặc điểm hà thủ ô đỏ về mặt công dụng
- Đặc điểm hà thủ ô đỏ theo y học cổ truyền:
Hà thủ ô đỏ có vị đắng hơi ngọt, tính bình, về quy kinh thì quy vào hai kinh can, thận. Theo lý thuyết của y học cổ truyền thì thận tàng tinh của lục phủ ngũ tạng, trong đó có tinh sinh dục. Vì vậy, sử dụng hà thủ ô đỏ lâu dài giúp bổ thận tinh, có lợi cho việc sinh con và kéo dài tuổi thọ.
Với công năng bổ khí huyết, hà thủ ô đỏ tốt cho các trường hợp khí huyết đều hư, thiếu máu, da xanh gầy khô sáp, chóng mặt, nhức đầu, những biểu hiện cơ thể mệt nhọc, vô lực, hơi thở ngắn, râu tóc sớm bạc. Dùng hà thủ ô đỏ đều đặn giúp cho da dẻ hồng hào, làm râu tóc đen lại. Công dụng này cũng đã được thể hiện qua câu thơ nổi tiếng “Muốn cho đen tóc đỏ da/ Rủ nhau lên núi tìm hà thủ ô”.
Hà thủ ô đỏ dùng với các trường hợp mụn nhọt, thấp chẩn, lở ngứa; còn dùng để trị bệnh tràng nhạc và viêm gan mạn tính.
Công năng nhuận tràng thông tiện phù hợp với các trường hợp thiếu máu vô lực mà dẫn đến đại tiện bí táo [3].
- Đặc điểm hà thủ ô đỏ về tác dụng theo y học hiện đại:
Các nghiên cứu đã chỉ ra hà thủ ô đỏ có chứa các thành phần hoạt chất chính mang lại nhiều lợi ích đối với sức khỏe con người như đã trình bày ở trên. Vì vậy, hà thủ ô đỏ có nhiều tác dụng tốt như:
- Sử dụng hà thủ ô đỏ đều đặn và đúng cách giúp làm đen râu tóc.
Theo một nghiên cứu về tác dụng của hà thủ ô đỏ trên chuột đã được khử màu lông bằng H2O2, kết quả nghiên cứu cho thấy hà thủ ô đỏ có hiệu quả trong kích thích sản sinh melanin và làm đen lại màu lông của chuột thử nghiệm được sử dụng hà thủ ô đỏ [4].
– Bổ huyết, tái tạo máu, tăng số lượng hồng cầu giúp cho da dẻ hồng hào.
– Hà thủ ô đỏ có tác dụng bổ thần kinh, an thần, giúp mang lại giấc ngủ tốt.
– Bổ gan, bảo vệ tế bào gan, chống tăng men gan.
– Chống viêm cấp và mạn tính.
– Hà thủ ô đỏ có tác dụng bổ thận, mạnh gân xương, lợi tiểu.
– Tăng trương lực cơ tử cung, kích thích nang trứng phát triển, giúp các bà mẹ chăm con tăng tiết sữa.
– Hà thủ ô đỏ có tác dụng nhuận tràng, kích thích tiêu hóa, giúp ăn ngon, tiêu hóa tốt.
– Ngoài ra, hà thủ ô đỏ còn hỗ trợ làm giảm cholesterol và triglycerid máu, phòng ngừa xơ vữa động mạch.
4. Đặc điểm hà thủ ô đỏ về mặt cách thức sử dụng
Có hai loại hà thủ ô đỏ chế phổ biến là dạng bột và dạng miếng. Dạng miếng là dạng dùng phổ biến hơn và yêu thích hơn vì dễ bảo quản, sử dụng. Khi hãm trà hay sắc nước thì hà thủ ô đỏ chế dạng miếng mùi thơm hơn và màu sắc của nước hà thủ ô đẹp hơn so với hà thủ ô đỏ chế dạng bột.
Cách sử dụng đơn giản:
- Hãm trà uống:
Với dạng miếng:
Lấy 10 – 20 g hà thủ ô đỏ chế dạng miếng (tương đương 2 – 4 miếng), thêm vài hạt đỗ đen rang đem hãm trong khoảng 200ml nước sôi trong ấm hoặc bình giữ nhiệt khoảng 30 phút là có thể sử dụng. Có thể hãm lại nhiều lần.
Với dạng bột:
Trộn bột hà thủ ô đỏ chế với bột đỗ đen rang (tỷ lệ 5 : 1). Mỗi ngày sử dụng một lượng khoảng 10 – 20 g (tương đương 1 – 2 thìa) hỗn hợp bột hà thủ ô đỏ chế với đỗ đen rang hãm trong khoảng 200ml nước sôi trong bình giữ nhiệt 15 phút. Có thể hãm lại 2 – 3 lần.
- Ngâm rượu hà thủ ô:
Sử dụng khoảng 250g miếng hà thủ ô ngâm cùng với 50g đỗ đen rang và 750ml rượu trắng. Ngâm ít nhất trong thời gian 1 tháng, sau đó dùng ngày 25 – 50 ml.
- Sắc nước:
Liều lượng là mỗi ngày khoảng 10 – 20g (tương đương 2 – 4 miếng) hà thủ ô đỏ chế, thêm vài hạt đỗ đen rang; Nấu sôi với khoảng 1000 ml nước trong 30 phút. Chắt lấy nước uống, bỏ bã.
Với những người bận rộn có thể sử dụng cách này, cho vào chai mang đi uống, vừa bổ vừa thư giãn.
Đặc điểm hà thủ ô đỏ cho thấy sự đặc biệt của loại dược liệu này, với công dụng ưu việt như một “vị thuốc thần tiên” thì nên bổ sung ngay hà thủ ô đỏ vào chế độ ăn uống hàng ngày để đạt được những lợi ích đối với sức khỏe.
Tài liệu tham khảo:
- Viện Dược liệu (2006), Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, Vol. Tập 1, NXB Khoa học và kỹ thuật, tr.884-888.
- Đỗ Tất Lợi (2004), Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, tr. 833-836.
- Bộ Y tế (2006), Dược học cổ truyền, Nhà xuất bản Y học, 250 – 251.
- Han M. N., Lu J. M., Zhang G. Y., et al. (2015), Mechanistic Studies on the Use of Polygonum multiflorum for the Treatment of Hair Graying, Biomed Res Int. 2015, pp. 651048.
